★ Lịch sử - Địa lý:
- Có thể nói vịnh Cam Ranh là tài nguyên vô giá mà thiên nhiên ban tặng cho vùng đất này. Theo tài liệu đã được công bố, vịnh Cam Ranh diện tích hơn 60 km2, chỗ rộng nhất khoảng 6 km, ăn sâu vào nội địa chừng 12 km, thông với biển bởi một cửa rộng khoảng 3 km. Phần lớn vịnh có độ sâu từ 18-32 mét, tàu trên 3 vạn tấn có thể vào bất cứ lúc nào. Vịnh có ưu điểm là chỉ cách đường hàng hải quốc tế 1 giờ tàu biển (cảng Hải Phòng cách 18 giờ). Thủy triều trong vịnh khá đều đặn, hằng ngày hai con nước lên xuống tương đối đúng giờ. Đặc điểm hải dương này có ý nghĩa rất lớn về kinh tế và kỹ thuật hàng hải. Về địa chất hải dương, đáy vịnh gần như bằng phẳng, cấu tạo bởi loại cát pha bùn khá chắc, thuận tiện cho việc thả neo. vịnh Cam Ranh được bán đảo che chắn nên khá kín gió, là nơi trú bão tốt cho tàu thuyền. Phía ngoài vịnh có một số đảo và cù lao án ngữ, trong đó có điểm cao thuận tiện cho việc xây dựng hệ thống đèn biển và ra-đa hàng hải.
- Bán đảo Cam Ranh dài khoảng 12 km, với hơn 10.000 ha rừng, hồ nước ngọt lớn và nhiều bãi tắm tuyệt đẹp, trong đó nhiều bãi tắm có thể khai thác quanh năm. Với phong cảnh nên thơ, bán đảo Cam Ranh được xem là nơi có tiềm năng du lịch lớn. Trên bán đảo có 1 đường băng sân bay (dài 3.045m rộng 45m), 3 đường lăn sân đỗ dài từ 600m đến 1.200m, rộng từ 250m đến 280m) có thể tiếp nhận cùng lúc 10 máy bay vận tải cỡ lớn. Hệ thống đường sá, kho bãi, hạ tầng kỹ thuật trên bán đảo rất thuận lợi cho việc xây dựng một đặc khu kinh tế.
- Trước thế kỷ 20, Cam Ranh còn là một vùng đất rất ít người ở. Năm 1939, toàn quyền Đông Dương Pháp ban hành nghị định thành lập địa lý hành chính Ba Ngòi. Năm 1965, thị xã Cam Ranh được thành lập do cắt một phần đất của quận Cam Lâm. Đến năm 1970, thị xã Cam Ranh tiếp tục được củng cố với hai quận Bắc và Nam.
- Từ năm 1965 - 1972, Mỹ đã xây dựng Cam Ranh thành một căn cứ quân sự được bảo vệ “bất khả xâm phạm” để làm căn cứ tiếp liệu và khí tài quân sự cho chiến tranh, đồng thời khống chế hành lang phía tây Thái Bình Dương. Vào lúc cao điểm, sân bay quân sự Cam Ranh có tần suất hạ cánh và cất cánh cao nhất thế giới. Tuy nhiên bộ đội đặc công tinh nhuệ của ta đã từng đột kích thành công vào căn cứ này, đốt cháy máy bay C130 và cho nổ kho bom của Mỹ. Năm 1978, Liên Xô thuê lại căn cứ Cam Ranh với thời hạn kết thúc năm 2004, nhưng đã rút sớm hai năm.
- Sau năm 1975, Cam Ranh được tổ chức lại là đơn vị hành chính cấp thị trấn và huyện cho đến năm 2000. Thị xã Cam Ranh được tái lập năm 2000 trên cơ sở thị trấn Ba Ngòi có diện tích tự nhiên 690km2, dân số khoảng 209.000 người. Hiện có 27 phường, xã với năm hồ, công trình thủy lợi cung cấp nước ngọt tiêu dùng và tưới tiêu.
★ Ấn Tượng Cam Ranh
- Cảnh đẹp của Cam Ranh là sự giao hòa của núi và biển. Địa thế Cam Ranh có 4 ngọn núi án ngữ ở bốn phía mang dáng dấp 04 con linh vật: Long - Lân - Quy - Phụng. Đó là Hòn Lân (hướngtây), Hòn Rồng (hướng bắc), Hòn Quy (hướng nam) và Hòn Phụng ở hướng đông thành phố. Vịnh Cam Ranh được chia cắt thành nhiều bãi tắm riêng biệt, độc lập với nhiều kiểu dáng và kích thước khác nhau, độ sâu không hẫng hụt, nước biển trong xanh, sóng êm, bờ cát trắng mịn, nền cát cứng. Đó là bãi Nạn, bãi Tàu Bể, bãi Ngang, bãi Xích, bãi Ông Đụng, bãi Lếch, bãi Cồn trên bán đảo Mũi Hời,bãi Bồ Đề, bãi Sau, bãi Nhà Ngang, các bãi tắm Khu du lịch Ngọc Sương…
- Ấn tượng đầu tiên khi đặt chân đến Cam Ranh là nắng. Cái nắng nóng hổi mang vị mặn của biển, của đất, của cát ôm trọn lấy người. Một cảm giác rất lạ! Và cái lạ đó làm nên sự khác biệt khó quên…
- Cam Ranh ấn tượng bởi những đồi cát trắng muốt, mịn màng. Tuy nhiên ai cũng tiếc nếu như bị khai thác cạn kiệt thì điểm nhấn này sẽ dần mất đi.
- Cam Ranh còn gây ấn tượng cho người mới đến bởi những địa danh và những cái tên rất lạ: Ba Ngòi, Đá Bạc, Mỹ Ca, Vũng Nồm, Thủy Triều, Bình Ba, Bãi Nhà Cũ… Mỗi tên gọi đều gây tò mò, tạo cho người ta muốn tìm hiểu, khám phá. Cam Ranh mở ra triển vọng du lịch to lớn với đảo Bình Ba, đầm Thủy Triều,các bãi tắm trong vịnh Cam Ranh, xã đảo Cam Bình, khu du lịch sinh thái Cam Lập… Vịnh Cam Ranh được xem là vẫn còn chưa được khai thác với những bãi cát đẹp, rạn san hô, ghềnh đá granit do bị xâm thực và những đàn cá đẹp dưới lòng vịnh.
- Cam Ranh có lượng nước ngọt lớn dưới lòng đất nên cây cối rất xanh tươi. Xưa kia đến Cam Ranh là thấy nhà nào cũng trồng xoài trĩu quả. Ngày nay xoài ít hơn nhưng vẫn gây ấn tượng với người ở xa về các giống xoài đa dạng từ Thanh Ca, xoài tượng, các giống xoài nhỏ thơm ngọt, nhiều trái và rẻ tiền.
- Như lời giới thiệu về mình, Du khách Du Lịch Nha Trang biết Cam Ranh nổi tiếng bởi hai đặc sản là sò huyết và tôm hùm. Sò huyết đầm Thủy Triều ngon vì ngọt thịt. Người ta bắt sò bằng tay hoặc bằng cào khi thủy triều xuống. Du khách có thể thưởng thức món sò huyết sốt me chín tái, sò huyết nướng, làm gỏi hoặc xào tỏi hay xì xụ phúp một tô cháo sò nóng hổi. Tôm hùm Bình Ba là giống tôm bông xanh có hương vị riêng và đặc biệt ở đảo Bình Ba - ốc đảo nằm ngay cửa vịnh Cam Ranh. Nhiều năm qua, Bình Ba được chọn là điểm đến của nhiều du khách du lịch Nha Trang. Món tôm hùm có nhiều kiểu chế biến nhưng đơn giản như nướng hay nấu cháo cũng đã tạo nên hương vị đậm đà. Ngoài ra, các loại lâm sản, hàu Trà Long, ốc tai tượng, muối,.. cũng là đặc sản có tiếng của vùng. Ẩm thực Cam Ranh nay còn có gà chỉ (khách chỉ con nào, quán làm con ấy),xá sùng, mực, ghẹ, cá mú, tu hài, bánh tráng xoài… Đến Cam Ranh, nhiều người còn ghé chùa Ốc có đường xuống địa ngục như một điểm đến không thể thiếu trong hành trình của mình. Cam Ranh cũng gây ấn tượng bởi hoa mai vàng nở rộ ngày Tết và những đầm sen hồng thơm ngát rất cần được trồng, nhân rộng khắp nơi cũng như quy hoạch trồng thêm thật nhiều loại cây xanh thích hợp và độc đáo (ví dụ bàng vuông Trường Sa, bằng lăng, dầu…) để làm mềm hơn cái nắng, cái gió của miền đất này. Cam Ranh cũng cần nỗ lực để bảo vệ đầm Thủy Triều trước nguy cơ bị ô nhiễm để giữ gìn môi trường nuôi trồngthủy sản, bảo vệ cảnh đẹp tự nhiên của đầm và phát triển du lịch. Cam Ranh cần chú ý bảo tồn và phát huy nét văn hóa, lịch sử của vùng đất bên cạnh phát triển kinh tế, tiếp tục xây dựng cơ sở hạ tầng, tích cực xây dựng chiến lược du lịch cụ thể và quảng bá du lịch Cam Ranh bằng các bàiviết, hình ảnh đẹp dưới nhiều hình thức… - Ngày nay, Cam Ranh liên tục đổi mới với nhiều ngôi nhà, khu phố mọc lên từ khi Cam Ranh được nâng cấp lên thành thành phố trẻ. Nhiều người kể không ghé Cam Ranh có một thời gian mà không cách gì tìm ra được nhà bà con vì phố xá đổi thay nhiều quá, người dân cũng đông đúc hơn. Con người Cam Ranh phần lớn từ các tỉnh miền Trung khác di cư vào tạo nên một quần thể dân cư vô cùng chịu khó,chăm lao động, sống chan hòa và gắn bó với nhau. Cam Ranh nổi tiếng trong tỉnh bởi :tiếng chuông học tập: của nhà thờ xứ đạo Văn Tứ Tây nhắc nhở các em học bài và cũng ấn tượng với: làng thầy giáo: ở Quảng Đức Cam Hiệp Nam với hơn một trăm thầy cô giáo sống tập trung nhiều thế hệ và cũng có tiếng kẻng học tập của làng mình. Điều đó thể hiện tiềm năng về nhân lực để phát triển kinh tế - xã hội của Cam Ranh vô cùng to lớn. Người Cam Ranh như hoa hậu du lịch Ngọc Diễm hay ca sĩ Phạm Anh Khoa luôn tự hào mình là người con của đất Cam Ranh. Hãy thử một lần đến Cam Ranh để cảm nhận những ấn tượng khó quên về một vịnh biển đang mạnh mẽ vươ nmình lên trong cái nắng và gió của miền đất Khánh Hòa: xứ trầm, biển yến..