Khi đi du lịch Nha Trang, quý khách không nên bỏ qua cơ hội được tham quan nét dấu ấn của người Chăm pa xưa, đó là khu tháp bà Ponaga - khu Tháp Bà Ponagar - một trong những di tích lịch sử và văn hoá (đã được nhà nước xếp hạng) nổi tiếng của thành phố nàỵ
★ Tháp bà Ponagar là một quần thể tháp với lối kiến trúc độc đáo của dân tộc
Chăm, được xây dựng và tu bổ qua nhiều thời kỳ Cù Lao, nằm sát tả ngạn sông Cái
Nha Trang. Từ dưới chân núi ngay sát quốc lộ, theo những bậc đá đi lên bạn sẽ
gặp một khu đất bằng phẳng khoảng hơn 200m2, có 10 trụ gạch lớn cao trên 5m xếp
thành bốn hàng trên nền gạch rộng. Theo các bậc đá lên cao mãi tới đỉnh núi là
một nền đất rộng khoảng 500m2. Nơi này hiện có bốn ngôi tháp, hai miếu thờ và
một nhà nghỉ. Hai ngôi tháp lớn, một cao 18m, một cao 22,48m, được xây bằng
gạch nung. Tháp lớn xây thành 4 tầng, mỗi tầng đều có cửa giả, tượng thần và
hình thú bằng đá. ở 4 góc có 4 tháp nhỏ, tạo những đường nét hết sức độc đáọ
Tháp lớn nhất thờ nữ thần Ponagar (tiếng Chăm có nghĩa là Mẹ Xứ Sở). Tượng nữ
thần bằng đá hoa cương, đặt trên bệ đá hình đài sen, lưng tựa vào phiến đá lớn
tạo hình lá đề. Tượng cao 260cm. Những đường nét trên thân hình tượng chắc,
khoẻ, sống động, hai bầu vú căng tròn đầy sức sống và những nếp nhăn ở bụng
tưởng như đang phập phồng theo hơi thở.
★ Cho rằng hành vi của con không hợp với khuê tắc, ông tiều lớn tiếng rầy lạ
Không ngờ co bé là tiên giáng trần buồn nhớ cảnh bồng laị Đang buồn lại chợt
nhìn thấy một khúc kỳ nam theo nước trôi đến, thiều nữ bèn hiến thân vào khúc
kỳ nam cho sóng đưa đẩỵ Khúc kỳ nam trôi ra biển rồi tấp vào đất Trung Hoa,
hương toả ngào ngạt. Nhân dân địa phương lấy làm lạ kéo đến xem. Thấy gỗ tốt,
họ bèn xúm vào khiêng, nhưng người đông bao nhiêu cũng không khiêng nổị
★ Theo truyền thuyết, ngày xưa tại núi Đại
An (Đại Điển)có hai vợ chồng tiều phu đến cất nhà và làm rẫy trồng dưa nơi triền núị Suốt
một thời gian dài, hễ trái dưa nào chín tới đều bị mất. Ông lão rình và một hôm
bắt gặp một cô bé khoảng 9-10 tuổi hái dưa rồi chơi dỡn dưới trăng. Thấy cô bé
dễ thương, ông bèn đem về nuôi và thương yêu như con ruột. Hôm đó, trời mưa to
gió lớn, cảnh vật tiêu điều buồn bã, cô bé lấy đá chất thành ba hòn dã sơn và
hái hoa lá cắm vào rồi đứng ngắm làm vuị
★ Thái tử Bắc Hải nghe tin đồn bèn tìm đến xem hư thực và giơ tay nhấc thử.
Thật kỳ lạ khi khúc gỗ bỗng nghẹ như tờ giấy, chàng liền đem về cung và nâng
niu như báu vật. Một đêm, dưới ánh trăng mờ, thái tử thấy có bóng người thấp
thoáng nơi để khúc kỳ nam, nhưng lại gần xem thì tứ bề vắng vẻ, chỉ phảng phất
mùi hương từ khúc kỳ nam bay rạ Những đêm sau đó, thái tử vẫn tiếp tục theo
dõị.. Rồi một đêm, chàng thấy từ trong khúc kỳ nam bước ra một giai nhan tuyệt
sắc. Chàng vụt chạy đến, ôm choàng lấy giai nhân. Không biến kịp vào khúc kỳ
nam, giai nhân đành theo thái tử về cung và cho biết lai lịch cũng như danh
tính là Thiên Y Anạ Thái tử thấy nàng Ana xinh đẹp khác thường bèn tâu phụ
hoàng xin cưới làm vợ. Vợ chồng ăn ở với nhau rất tương đắc, sinh được hai con
- một trai một gái, dung mạo khôi ngô tuấn tú. Một hôm, nỗi nhớ quê hương thúc
giục, Thiên Y bồng hai con nhập vào kỳ nam trở về làng cũ.
★ Núi Đại An còn đó, nhưng vợ chồng ông tiều phu đã về cõi âm. Thiên Y xây đắp
mồ mả cho cha mẹ nuôi và sửa sang nhà của để phụng tự. Thấy nhân dân địa phương
còn lạc hậu, bà dạy cày cấy, kéo vải, dệt sợi và đặt ra các lễ nghị.. Từ đó,
ruộng nương luôn tươi tốt, đời sống nhân dân mỗi ngày một thêm phong lưụ Đến
một ngày, có con chim hạc từ trên mây bay xuống, Thiên Y cùng hai con cưỡi hạc
bay về trờị..
★ Nhân dân địa phương nhớ ơn đức của Bà Thiên Y nên năm 817 đã xây tháp và tạc
tượng thờ phụng. Hàng năm, vào ngày bà thăng thiên (23/3 âm lịch) đều có tổ
chức lễ múa bóng dâng hoa rất long trọng